Eng. Mohamed Besta – Mtendaji Mkuu TANROADS
Ushirikiano kati ya sekta ya umma na binafsi yaani public-private partnerships (PPP) ni moja ya njia dhabiti inayoweza kutumika kuleta mabadiliko katika sekta ya barabara. Hii inatokana na ukweli kwamba maendeleo ya mtandao wa barabara kwa taifa lolote ni muhimu katika kuchochea ukuaji, biashara, na kufanikisha uchumi wa kikanda. Ushirikiano wa PPPs wenye faida huvuta uwekezaji binafsi ambao hufanya kuwa chombo cha maendeleo ya haraka ya miundombinu. Katika muktadha wa sekta ya barabara, PPP huongoza kwa kuboresha uunganisho wa mtandao, na usafiri wa umma na kurahisisha biashara na uwekezaji. Kimsingi, PPP inatarajiwa kusababisha ufanisi katika usafiri wa umma, biashara, na uwekezaji ambao unalingana na adhma ya Rais Dk. Samia Suluhu Hassan anayesisitiza mageuzi katika sekta ya umma. Kwa kuangalia jinsi nchi nyingine walivofanikiwa katika hili: unaweza kuchukuliwa mfano wan nchi kama Afrika Kusini ambapo zaidi ya miradi 300 ya PPP imefanywa tangu mwaka 1994. Kitengo cha Hazina ya Taifa ya Afrika Kusini (The South African National Treasury), chombo kinachoshughulikia miradi ya PPP, imeweka taratibu zilizodhibitishwa katika kushughulikia miradi ya PPP ambayo inaongoza mchakato wa ushirikiano kati ya taasisi ya sekta ya umma na taasisi binafsi. Chini ya mwongozo kama huo, taasisi binafsi zinachukua hatari (risks) kubwa ya kifedha, kiufundi, na uendeshaji katika kubuni, ufadhili, ujenzi, na uendeshaji wa mradi. Taifa letu limekuwa likifadhili miundombinu kupitia fedha za umma ambazo zinakusanywa kwa njia mbalimbali iwe katika mifumo ya kodi au mikopo. Historia inaonyesha kuwa sekta ya barabara imekuwa ikinufaika zaidi na fedha za umma. Walakini, kumekua na ongezeko la mahitaji ya kifedha kwenye miradi ya maendeleo ya barabara–Hali hii imefikia hatua ya kuleta mzigo mkubwa kwa mapato ya nchi na kupelekea kasi duni katika sekta ya barabara.
Tena, imekua ikujulikana kwamba hali duni ya barabara za umma imeathiri nchi yetu tangu uhuru. Kwa upungufu kama huo, tunalazimika kufikiria upya mbinu ya kukusanya uwekezaji wa mtaji kwa ajili ya maendeleo ya mtandao wa barabara. Wakati ni jukumu la serikali kufadhili maendeleo ya miundombinu kupitia fedha za umma, mikataba ya PPP hutoa chaguo la kutekeleza miradi ya miundombinu ambayo mtaji wa awali unatolewa na sekta binafsi na chini ya muundo uliokubaliwa wa kandarasi. Dhahiri, upatikanaji wa fedha za sekta binafsi unaruhusu uwekezaji mkubwa katika miundombinu ya umma, na Hii ni kwasababu ufadhili wa umma kwa mara nyingi haupatikani kwa wakati kutokana na shinikizo zinazosababishwa na mahitaji mengine katika sekta za kijamii. Kwa sababu hii, inaongeza umuhimu Zaidi kwa sekta binafsi katika kushirikiana na sekta ya umma katika ngazi mbali mbali za maamuzi nchini. Sekta ya kilimo, ambayo inachangia kwa kiasi kikubwa katika uchumi wa Tanzania, inategemea sana mtandao wa barabara ulio na uhakika na unapatikana kwa rahisi. Uhusiano huu kati ya uzalishaji wa kilimo na hali ya mtandao wa barabara unaweka shinikizo kwa serikali kufadhili maendeleo na matengenezo ya miundombinu ya barabara. Ili kupunguza shinikizo hili kwa serikali, njia za kisasa za ufadhili lazima ziwazwe, zitengenezwe, na kutekelezwa kwa manufaa ya pamoja ya muda mrefu. Takwimu za sasa zinaonyesha kuwa mtandao wa barabara chini ya mamlaka ya TANROADS unafikia kilomita 36,760 za barabara, ambapo kilomita 11,919 (32%) zimeboreshwa hadi viwango vya lami wakati kilomita 24,841 (68%) bado zinasubiri ufadhili wa kuboreshwa hadi viwango vya lami. Katika hali ngumu kama hiyo, na wakati huu wa kihistoria miaka 62 baada ya uhuru, tunalazimika kufikiria na kurekebisha njia na mbinu za ufadhili wa miradi ya barabara, kwa kuzingatia sana PPPs (Ushirikiano kati ya Sekta ya Umma na Sekta Binafsi). Mashirkiano ya PPPs yanatarajiwa kuleta faida nyingi kwa nchi yetu, ikiwa ni pamoja na mambo yafuatayo: Udhamini wa Kifedha: Inajulikana kwamba serikali yetu imekuwa ikikabiliwa na ufinyu wa ufadhili wa miradi ya barabara kwa muda mrefu sana. Kwa kuanzishwa kwa PPPs, nchi yetu hatimaye itawaruhusu wawekezaji binafsi kuingiza mtaji, kupunguza mzigo kwenye fedha za umma na kuruhusu serikali kutenga fedha kwa sekta muhimu zingine za kijamii kama afya, nishati vijijini, elimu, na usambazaji wa maji salama. Uwekezaji wa miundombinu kwa ujumla huitaji mtaji mkubwa katika awamu ya ujenzi, na gharama zinapungua katika hatua za uendeshaji na matengenezo. Kwa mfano kwenye PPPs, barabara au mabwawa ya umeme, kwa mfano, ni ghali kubuni na kujenga, lakini mara tu ujenzi unapokamilika, zinapunguza sana gharama za uendeshaji na matengenezo. Uboreshaji wa Usafiri wa Umma – Kupitia uwekezaji wa PPPs katika miundombinu, haswa barabara, uwezekano wa usafiri bora ni dhahiri. Jamii zilizo mbali na zile ambazo hazijapata huduma vizuri zitanufaika zaidi. Kwa muhtasari, usafiri wa umma unachochea uchumi na hivyo kuboresha maisha ya jamii na taifa. Mwingiliano kati ya sekta na makundi ya aina zote, ikiwa ni pamoja na ile rasmi na isiyo rasmi, unaleta uhai katika ustawi wa kijamii. Ufanisi na Ubora: Katika muktadha huu, PPPs mara nyingi huleta usimamizi bora wa miradi, ufanisi, na ubora. Wakandarasi wenye utaalam katika ujenzi wa barabara na matengenezo, kwa mfano, wanaweza kuwasilisha teknolojia za kisasa na kuhakikisha kunakua na miundombinu iliyo na ubora wa hali ya juu. Motisha muhimu zaidi ya matumizi ya PPPs kama njia mbadala ya ufadhili wa miundombinu ni uwezekano wa kupata faida za muda mrefu. Ni muhimu kuelewa kuwa unapotumia PPP kwa mradi wowote ulio kwenye mfumo na michakato sahihi, kuna faida nyingi zinazoweza kufikiwa. Kwa PPPs, hupunguza gharama za muda mrefu kwa rasilimali za sekta ya umma. Hii ni hata baada ya kuzingatia gharama kubwa ya mtaji (gharama za kifedha) zinazohusiana na ufadhili wa kibinafsi unaokuwa sehemu ya PPP. Kwa miradi ya PPP inayotumia mfumo wa malipo ya mtumiaji, ufanisi unaweza pia kusababisha malipo ya chini kwa watumiaji na uaminifu katika miundombinu ya usafiri. Bila kujali njia ya mkataba, changamoto ya kiufundi (yaani, mradi) inapaswa kujaribiwa kupitia Uchambuzi wa Gharama na Faida zake kwa kipindi cha muda mrefu. Suluhisho pia lazima liwe na manufaa na thamani kwa matokeo ya kijamii na kiuchumi kwa kiwango kikubwa na kwa kipindi cha muda mrefu. Ni kwa kuangalia muktadha huu mradi unapaswa kujaribiwa kama “unaofaa kwa PPP” kwa madhumuni ya kubainisha ikiwa utoaji wa PPP utatoa ufanisi unaotarajiwa. Kuchoea ubunifu na mabadiliko: Aidha, kutokana na asili ya mabadiliko ya mikataba ya PPPs, kwa kiasi Fulani huchochea ubunifu unaofanana na mkazo wa Rais Dr. Samia Suluhu Hassan kwenye mageuzi na mikakati ya kujenga upya. Katika muktadha huu, inaweza kusemwa kwamba wakati mahitaji katika mkataba wa PPP yanapoundwa kwa usahihi huangalia Zaidi ufanisi wa kiutendaji na matokeo yanayotarajiwa. Kwa hivyo, uwezo wa sekta binafsi wa kubuni utatoa chanzo cha ziada cha kutengeneza akiba na kuongeza ufanisi. Maendeleo ya Rasilimali Watu – Kusimamia na kutekeleza miradi ya PPP kutahitaji maendeleo ya ujuzi siyo tu kwenye shughuli za uhandisi bali pia katika utawala na usimamizi wa mikataba. Kwa muktadha wa maendeleo ya rasilimali watu, mfumo wa ufadhili wa miradi ya PPP mara nyingi huwa na mchango wa moja kwa moja katika kutoa fursa za ajira. Ni dhahiri kwamba kuna faida za moja kwa moja na zisizo za moja kwa moja mbalimbali zinazotokana na makubaliano ya PPP katika sekta zote za uchumi zilizounganishwa. Umma unapaswa kuelimishwa ili kuelewa kwamba tuna mazingira mazuri ya kurekebisha na kujenga upya mfumo wa kufadhili miundombinu ya barabara. Uungaji mkono kutoka kwa watu wa kila sehemu ya maisha utatupeleka mbele ikiwa tunataka kukua pamoja kama taifa. Uwezo wa serikali kufikia sekta zote kuhitaji msaada kutoka kwa njia nyingine za ufadhili kama PPP. Ushahidi kutoka kwa nchi zilizoendelea kama Uturuki, Korea Kusini, Singapore, UAE, nk., juu ya mchango wa PPPs katika ufadhili wa miundombinu ni mkubwa, na hatuwezi kusita tena. Lazima tuondoe hali ya kutokuwa na uhakika, shaka, na mtazamo wa kukata tamaa. Kila kitu kinawezekana chini ya jua ikiwa tuko tayari kwa mabadiliko na kuchukua hatua; hatua ambayo itakuwa mwanzo wa ustawi. Ufadhili wa jadi umesaidia sana nchi yetu kustawi katika miaka ya hivi karibuni kwa kuongeza mtandao wa barabara na viwango bora vya barabara. Hata hivyo, mafanikio haya lazima yapate sapoti zaidi kwa kutumia njia nyingine za ufadhili wa miradi kama PPP ili kuharakisha maendeleo. Kwa vyovyote vile, maslahi ya umma lazima yalindwe ili kuhakikisha kuwa mali ya barabara chini ya PPP inatumika kwa lengo lililokusudiwa na ndani ya mfumo wa kurejesha gharama.
About The Author
Last modified: September 3, 2023
